بررسی عقد "قرض" به‌عنوان یک قرارداد سودآور در بانک‬داری اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه اقتصاد نظری، دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران

چکیده

از آن جایی که اصلیترین انگیزه بانک به‌عنوان یک بنگاه اقتصادی کسب سود است، حرمت مطالبه سود در قرارداد قرض عملا این قرارداد را در بانک‌داری اسلامی به حاشیه رانده و موجب شده در این نوع بانک‌داری، برخلاف بانک‌داری متعارف، سایر عقود جایگزین عقد قرض شوند. هرچند به‌کارگیری قرارداد قرض در معاملات اسلامی با محدودیتهای جدی روبهرو است، این قرارداد، خصوصاً در زمینه بانک‎داری، دارای مزایای حقوقی و اقتصادی چشمگیری نسبت به سایر عقود است که نمیتوان نقش آنها را در بهبود سیستم بانکداری بدون ربا نادیده گرفت.
پرسش اصلی این پژوهش آن است که آیا در یک نظام بانک‎داری بدون ربا، استفاده از عقد قرض در معاملات سودآور بانکی امکان‎پذیر است؟ این مقاله به روش توصیفی و تحلیل محتوا در پی اثبات این فرضیه است که عقد قرض این قابلیت را دارد که مانند سایر عقود اسلامی در یک نظام بانکی بدون ربا، و در یک چارچوب سودآور برای بانک به‌کار گرفته شود. این پژوهش با بررسی ویژگی‌های عقد قرض و ضرورت تفکیک مفهوم عام "قرض" در شریعت اسلامی از مفهوم خاص "قرض‎الحسنه"؛ با برشمردن مزایای این عقد، مکانیزمی پیشنهاد می‎کند که براساس آن قرارداد قرض در بستری سودآور و غیرربوی در یک نظام بانکی قابل استفاده است.
طبقه‌بندی JEL:E00, E02, E4, E5

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Reconsideration of "Qardh" as a Profitable Contract in Islamic Banking

نویسنده [English]

  • Mehdi Naji
Faculty of Economics, University of Tehran
چکیده [English]

As the main incentive of a bank, as an economic agent, is gaining profit, the prohibition of lender asking borrower any bonus out of Qardh in Islamic Shari'ah have marginalized this type of contract in Islamic banking system and, in contrary to conventional banking system, let other types of Islamic contracts be replaced. Although Qardh contracts face serious limitations in Islamic transactions, compared with other types of contracts used in banking systems, this type of contract have significant economic and juridical advantages, which should not be ignored.
The major question in this study is whether utilizing profitable Qardh in a Riba-free banking system possible. Based on an analytical-descriptive approach, this paper tries to evaluate the possibility of utilizing a profitable framework in which Qardh, like other Islamic contracts, can be used in a Riba-free banking system. Having studied the characteristics of Qardh contracts, and the necessity of distinguishing the general concept of "Qardh" from special concept of "Qardh Hassan" in Islamic Shari'ah, this study points out some advantages of this type of contract and introduces a mechanism in which a profitable Qardh has been utilized in a Riba-free banking environment.
JEL Classification: E00, E02, E4, E5 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Riba-free banking system
  • Qardh
  • interest rate
بهمنی، محمود (1374). بررسی عقد مضاربه و عملکرد آن در بانک‏های تجاری کشور؛ برگرفته از پایان‎نامه کارشناسی ارشد نویسنده
توتونچیان، ایرج (1389). پول و بانک‎داری اسلامی و مقایسه آن با نظام سرمایه‎داری؛ تهران: تهران.
حرّ عاملی، محمد بن حسن (1403ق). وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، بیروت: داراحیاء اتراث العربی، چاپ پنجم.
حشمتی مولایی، حسین (1388). تأثیر عملکرد صندوق‎های قرض‎الحسنه بر توسعه مالی، پژوهش‎نامه اقتصادی ش 6.
حلی، حسن بن یوسف (1421ق). تذکره الفقهاء؛ قم: مؤسسه آل‎البیت (ع).
عرب‎مازار، عباس و کیقبادی، سعید (1385). جایگاه قرض‎الحسنه در نظام بانکی ایران، فصلنامه اقتصاد اسلامی، ش6.
عزتی، مرتضی (1386). عوامل مؤثر بر به‎کارگیری پول برای کسب سود یا اعطای قرض‎الحسنه، دین و اقتصاد، ش 3 و 4.
محقق‎نیا، محمد جواد (1389). بررسی جایگاه قرض‎الحسنه در نظام بانکی جمهوری اسلامی ایران، معرفت اقتصادی، ش1.
موسوی خمینی، روح‎الله (1421ق). کتاب البیع؛ قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
موسویان، سید عباس (1383). ارزیابی سپرده‎های بانکی و پیشنهاد سپرده‎های جدید، اقتصاد اسلامی، س4.
موسویان، سید عباس (1385). الگوی جدید بانکداری بدون ربا؛ اقتصاد اسلامی، س6.
موسویان، سید عباس و میسمی، حسین (1394). بانکداری اسلامی: مبانی نظری-تجارب عملی، ج1، تهران: پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی.
موسویان، سید عباس، راه‎نشین، علی (1393). حساب‎های قرض‎الحسنه اختصاصی: راهکاری بهینه برای هدایت و مدیریت منابع قرض‎الحسنه در نظام بانکداری اسلامی، معرفت اقتصاد اسلامی، ج6، ش1.
Iqbal, Z., & Shafiq, Bushra. (2015). Islamic Finance and the role of Qard-al-Hassan (Benevolent Loans) in Enhancing Inclusion: A Case Study of Akhuwat, ACRN Oxford Journal of Finance and Risk Perspectives, Special Issue of Social and Sustainable Finance, Vol. 4, Issue 4.
Mirakhor, Abbas (1989). Islamic Banking: Experience in the Islamic Republic of Iran and Pakistan, IMF Working Paper